"Oso latza izan da": tortura Euskal Herrian

Gure bizigiro politikoan egunero entzuten ditugun kontzeptuei buruz ari da Azurmendi liburu honetan; ez, baina, eslogan berak behin eta berriz errepikatuz gure belarriak zulatu eta burmuinak nahieran moldatzeko, ezpada ideia horien sakoneko esanahiak aztertu eta ur lohi horien iturri zaharrak argitzeko.

Denunciar el terrorismo de Estado es imprescindible si queremos ayudar a las víctimas de dicho terrorismo a que puedan decir su verdad. Toda su verdad. Y sobre todo, para que todas esas víctimas reciban la verdad, justicia y reparación -con garantías de no repetición- que tanto necesitan.

Eleberri honek torturatzaile batek eta honen biktimaren aitak urte luzeetan mantentzen duten pultsuaren nondik norakoak dakarkigu. Istorioa 2002. urtean hasiko da, Jon Ander, beste lagunekin batera, atxilotua, torturatua eta kartzelaratua denean, ondoren faltsuak direla frogatzen diren erruztapenak medio. Jon Anderren aita, epaile eta politikarien sorgortasunaren aurrean, bere semearen kasua prentsan zabaltzeari ekingo dio, setati. Manuel Salvidela ertzainari bata bestearen atzetik etorriko zaizkio oroitzapenak egunkariak irakurtzen doan heinean: badago norbait haren ogibideaz badakiena, haren krudelkeriaren berri daukana, haren ankerkeriaz beldur ez dena, eta hori dena gutxi balitz, iritzi publiko eta auzitegiaren aurrean bere nagusiak, ukiezinak, azken erantzuleak, lotsarazi dituena. Jakina da halako gauzak tokitan gertatzen direla. Nola egongo da halakorik, baina, euskaldun eta demokraten artean?

Soto eta Zeberio bahitu, torturatu, hil eta desagerrarazi egin zituzten. Diego Lazkano idazleak gogoan betiko txertaturik daramatza bi lagunak, ezin ditu oroimenetik uxatu, bi itzal haietatik elikatzen ari da hogeitaka urtetan, Soto eta Zeberioren ordez bizi ote den zalantzarekin, haien ordez bizitzea balitz bezala bere erantzukizuna.

Barne-arazo eta Justiziako Ministerioan igarotako egonaldiaz aritzen den liburu honetan, Fernando López Agudinek Gasteizen eginiko bilera «antiterrorista» batean egon zela kontatzen du. Bere hitzak ikaragarriak dira: «Bilera sarearekin lan egiten jarrai zitekeenetz dilemaren ingurukoa zen.» Sarea, Lopez Agudinen esanetan, «tortura eta tratu txarrak izendatzeko erabiltzen den eufemismoa da». Torturatzen denaren aitorpenetik hasita, han bildutakoek eztabaidatzen zutena egiten jarraitzea edo bertan behera uztea zela azaltzen digu. Errealitate ilun horretatik abiatuta, liburuak «demokrata» eta giza-eskubideen «defendatzaile» asko haien lekuan jartzen dituzten datuak eskaintzen ditu. Oinazezko ozeanoetatik testigantza eta gertaerak berreskuratuz, 30 urte luzetako infernua deskribatzen du. 1978. urtean Espainiar Konstituzioa onartu –inposatu, Euskal Herriaren kasuan- zutenetik igarotako urte berak, alegia. Torturatzen den lekuan ez dagoelako demokraziarik.

Euskal gazteriak modu anitzetan adierazi ditu bere nahiak eta aldarrikapen politiko nahiz sozialak, Estatuaren aldetik erantzun errepresibo larria eta arbitrarioa besterik jaso ez duen artean: ekintza publikoen kriminalizazioa, polizia-muntaiak, atxiloketa masiboak, tortura, inkisizio garaiko epaiketak, kartzela-politika kriminalak… Era berean, eta kate bat bailitzan, estatuaren jarrerak milaka pertsonen ekintza piztu du, bereziki ama eta aita askorenak, oinarrizkoak irizten dituzten eskubideen alde, haien seme-alabei etengabe ukatzen eta zapaltzen dizkieten eskubide berberen alde. Nahiz eta gatazka egoera horren konponbiderako mundu mailako neurri politiko eta sozialak aurkeztu diren, estatuak ihes egiten die horrelako mekanismoei. Nahiago du errepresioa erabiliz jokatzea.

Orrialde hauek torturaren eragina, kolpea eta intentsitatea azkeneko urteotan Euskal Herrian azaltzen dute. Errelato beldurgarria